BOS (4): Het Eindspel
Vanaf 2005 gaat de BOS op zoek naar een nieuw, en vooral groter publiek. Buiten de BUN om wijzigt ze de grondslag van haar programmering.
De BOS bewijst lippendienst aan de idee van onafhankelijk toezicht op haar functioneren en het afleggen van verantwoording aan de boeddhistische gemeenschap, maar zet vanaf 2007 vooral stappen die dit onmogelijk maken.
De inbreng van de boeddhistische gemeenschap in de uitvoering van de verkregen zendmachtiging blijft daardoor beperkt tot vrijblijvende adviezen. Deze bestaan uit suggesties van de Participatieraad en informele opmerkingen tijdens de jaarlijkse Achterbandag voor begunstigers van de stichting Vrienden van de BOS.
Rinnooy Kan
In 2005 verschijnt Omzien naar de publieke omroep, het eindverslag van de visitatiecommissie Landelijke Publieke omroep 2000-2004 onder voorzitterschap van Alexander Rinnooy Kan.
De BOS, die in 2000 begon met uitzenden, wordt voor het eerst beoordeeld. De omroep overhandigt de visitatiecommissie daartoe een zelfevaluatie, en noemt daarin enkele verbeterpunten.
Zo wil de BOS haar bekendheid bij het publiek vergroten, onderzoeken wat het publiek van haar verwacht, en meer evenwicht brengen in de aandacht die zij aan autochtone en allochtone boeddhisten besteedt.
Verantwoording
Rinnooy Kan merkt op dat het zelfevaluatie-rapport ‘niet in alle opzichten’ voldoet aan de eisen die daaraan gesteld mogen worden. ‘De bewijsvoering is summier’.
Hij noemt de inbreng van met name allochtone boeddhisten op het BOS-beleid een zwak punt. ‘De omroep is nog teveel een omroep van Nederlandse boeddhisten die vooral in een internationale setting werken’.
Het afleggen van verantwoording aan de achterban is nog ‘in ontwikkeling’, constateert de visitatiecommissie.
Toezicht
Ook merkt zij op dat de scheiding tussen uitvoering en toezicht erop binnen de BOS niet goed is geregeld.
‘Zo is bijvoorbeeld de zakelijk directeur ook voorzitter van het bestuur van de omroep. De commissie vindt deze vermenging van verschillende verantwoordelijkheden ongewenst.’
De commissie-Rinnooy Kan oordeelt dat vooral haast is geboden met het aanbrengen van een scheiding tussen toezicht en uitvoering én het verankeren van de BOS in de samenleving.
Publiekswensen
De BOS handelt niet in de geest van de aanbevelingen van Rinnooy Kan. Deze pleit voor het vergroten van de beleidsmatige inbreng van de boeddhistische achterban. Verder wil hij meer rekenschap en verantwoording wordt afgelegd aan de boeddhistische gemeenschap, vertegenwoordigd door zendmachtigingshouder BUN.
In plaats daarvan vat de BOS de door de visitatiecommissie gebruikte woorden ‘worteling’ en ‘verankering’ op als aansporing om een nieuw en groter publiek te zoeken.
ASCoR-onderzoek
Zij besluit daarom onderzoek te laten verrichten naar ‘de publiekswensen en verwachtingen met betrekking tot de BOS programmering’. Doel is dat ‘meer mensen gemakkelijker toegang krijgen tot de programmering van de omroep’.
De BOS besteedt hiertoe € 104.732 aan het onderzoek Meer spiritualiteit in de media (2005) van de Amsterdam School of Communications Research (ASCoR) aan de Universiteit van Amsterdam.
Er is, schrijft het ASCoR, ‘onvoldoende inzicht in de omvang en wensen van de groep die mogelijk geïnteresseerd is in het gedachtegoed van de BOS’.
Spiritualiteit
Het ASCoR onderzoekt daarom wat de wensen en behoeften zijn van Nederlanders met interesse voor spiritualiteit en geestelijke verdieping. Dat is een veel ruimere groep dan de 250.000 personen die zich volgens de BOS ‘nadrukkelijk’ tot haar achterban of doelgroep rekenen.
Aan het publieksonderzoek nemen 310 respondenten deel. In de (straat)interviews, focusgroepen en enquêtes concentreert de ASCoR zich op drie zaken.
Het gaat om de behoefte van het publiek aan spiritualiteit, de functie die media daarbij voor het publiek vervullen en het effect van media op de beleving van spiritualiteit door het publiek.
Conclusies
De voornaamste conclusie van de ASCoR is dat de BOS nooit alle potentiële publieksgroepen tegelijkertijd kan aanspreken en tevreden stellen.
De ASCoR oppert dat de BOS actief meewerkt aan het verbreden en verdiepen van de voorstelling die potentiële kijkers zich van spiritualiteit in de media maken.
Daarnaast zou de BOS kunnen proberen de kloof te overbruggen tussen de spirituele ervaring van boeddhisme door jonge boeddhisten van Aziatische komaf en de meer religieuze beleving van oudere generaties.
Boeddhistische context
Dat de BOS vooral voor het genre ‘documentaire’ kiest, vindt het merendeel prima.
Wel raadt de ASCoR aan deze documentaires van voldoende context te voorzien. De boeddhistische betekenis en bedoelingen van de makers kunnen volgens haar het best expliciet worden overgebracht.
‘Kennis en inzicht gaan niet zelden vooraf aan emotie en ervaring’, aldus het ASCoR.
Nieuw elan
Tijdens de BUN-ledenvergaderingen van 2005, 2006 en 2007 reppen de BOS-vertegenwoordigers met geen woord over de bevindingen van de commissie-Rinnooy Kan en de uitkomsten van het ASCoR-onderzoek.
Op de ledenvergadering van 21 mei 2005 wordt helemaal niet over de BOS gesproken. Het jaar daarop (8 april 2006) komt alleen het aantreden van Gertjan Mulder als algemeen directeur aan de orde.
‘Er is een langzame maar duidelijke wijziging in de bestuursconstellatie. Dit geeft de BOS de ruimte om met nieuw élan door te gaan,’ aldus de notulen. Een nadere toelichting wordt niet gegeven.
Inbreng BUN
In 2008 acht BOS-directeur en bestuurslid Mulder een ‘revitalisering’ van de Participatieraad dringend noodzakelijk. Als reden geeft hij de ‘verzelfstandiging’ van de BOS ten opzichte van de BUN.
Vanaf dat jaar beperkt de betrokkenheid van de BUN zich tot het feit dat de zendmachtiging op haar naam staat. Op 4 oktober 2008 ondertekenen de voorzitters Varamitra (Theo Alkemade, BUN) en Gijs ten Kate (BOS) een nieuwe delegatie-overeenkomst.
Sindsdien heeft de BUN volgens de BOS niets in te brengen in het BOS-beleid, en is de BOS de BUN geen enkele verantwoording verschuldigd.
Aanvraag 2010-2015
In deze stellingname is de BOS zeer consequent. Zo toont het verslag van de hoorzitting van het Commissariaat voor de Media (CvdM) van 20 oktober 2009 aan dat de BUN zelf geen aandeel had in de totstandkoming van ‘haar’ zendmachtigingsaanvraag 2010-2015.
BUN-leden en anderen konden pas over de zendmachtigingsaanvraag beschikken nádat deze was ingediend en door het CvdM beschikbaar werd gesteld.
Tijdens de hoorzitting merkt Jan van Cuilenburg (CvdM) op dat zo’n aanvraag in beginsel openbaar is. BOS-directeur Mulder verweert zich met de opmerking ‘dat hij zich dat niet heeft gerealiseerd, hij zal voortaan de openbaarheid in die zin in acht nemen’.
Kwantitatieve onderbouwing
Volgens de beleidsregels van het CvdM dient een religieus of levensbeschouwelijk genootschap dat zendtijd aanvraagt (i.c. de BUN) een kwantitatieve onderbouwing van de eigen achterban te geven.
In de zendmachtingsaanvraag die BOS-directeur Gertjan Mulder op 29 september 2009 indient, laat de omroep deze onderbouwing achterwege.
In plaats daarvan overlegt Mulder een nog onvoltooide enquête naar de achterban van de BOS (en dus niet van de BUN). De BOS maakt niet duidelijk welke relatie tussen deze groep en ‘aanvrager’ BUN bestaat.
NPO MediaOnderzoek & -Advies
De BOS laat deze enquête uitvoeren door onderzoeker Paul Hek van NPO MediaOnderzoek & -Advies die op zijn beurt TNS-NIPO inschakelt.
Aan dit tweede publieksonderzoek in vijf jaar tijd besteedde de BOS € 81.749. Hek’s definitieve rapport verschijnt op 2 april 2010 en wordt als ‘vertrouwelijk’ aangemerkt.
Beleving van boeddhisme
Hoofddoelstelling is inzicht te krijgen in de achterban van de BOS, en ‘een globaal inzicht in de beleving van en gedrag omtrent religie en levensbeschouwing in Nederland in het algemeen en boeddhisme in het bijzonder.’
Het doel is niet dat wordt vastgesteld hoeveel boeddhisten ons land telt. Gepoogd wordt ‘een blinde vlek omtrent de beleving van boeddhisme in Nederland in kaart te brengen’.
De resultaten dienen als ‘input voor aanscherping van de positionering van de BOS en haar programmabeleid’.
Onderzoeksvragen
Onderzoeker Hek operationaliseert de onderzoeksvragen in nauw overleg met de BOS en experts ‘uit het veld’ in een vragenlijst die wordt voorgelegd aan respondenten uit de TNS NIPOBase. Dit bestand telt 200.000 respondenten. Van hen leverden 4.886 personen de vragenlijst daadwerkelijk ingevuld in.
Het onderzoek vroeg niet naar verwantschap met een bepaalde religieuze stroming of levensbeschouwing. Wel werd gevraagd ‘welke stroming op dit moment persoonlijk de meeste inspiratie en richting biedt’, en ‘welke stroming daarnaast ook inspiratie en richting biedt’.
Uit de antwoorden leidt Hek af hoeveel Nederlanders ‘daadwerkelijke affinititeit’ met het boeddhisme hebben.
900.000 boeddhisten
De enquête overtuigt de BOS ervan dat het boeddhisme in Nederland 900.000 aanhangers heeft.
Volgens de zendmachtigingsaanvraag vormt het boeddhisme daarmee de ‘grootste religieuze stroming in Nederland na het christendom en de derde levensbeschouwelijke stroming na het christendom en humanisme’.
Dit dient volgens de BOS te resulteren in de hoeveelheid zendtijd die bij grootteklasse-B (500.000-2.000.000 personen) hoort.
Open vraag
Het Commissariaat voor de Media is niet onder de indruk. Op 29 december 2009 oordeelt het dat uit de antwoorden op de vragenlijst geen daadwerkelijke affiniteit met het boeddhisme kan worden afgeleid.
In zijn beslissing van 25 mei 2010 op het bezwaarschrift tegen dit besluit houdt het CvdM voet bij stuk.
‘De daadwerkelijke affiniteit is daarentegen een op zichzelf staande kwalificatie die sociaal wetenschappelijk beschouwd het beste kan worden geoperationaliseerd met het aan de respondenten stellen van een open vraag naar de eigen levensbeschouwing’, aldus het CvdM.
Dat laatste is niet gebeurd.
Het CvdM kent de BUN daarom zendtijd toe in grootteklasse-C (< 500.000 personen) en de BOS legt zich daarbij neer.
Grondslag
Ook de opzet en uitkomsten van de enquête van Paul Hek worden niet met de BUN-leden besproken. Wel stelt de BOS het onderzoeksrapport beschikbaar aan de oprichters van de Mandalaschool in Amsterdam. De BUN-leden kunnen pas over het rapport beschikken nadat de Amsterdamse gemeenteraad het openbaar maakt.
Duidelijk is dat de BOS zich vanaf 2009 niet langer naar de behoeften van de achterban van de BUN richt. Het NPO-onderzoek peilt namelijk de algemene belangstelling voor boeddhisme van de gemiddelde Nederlander, en beoogt de ‘positionering van de BOS en haar programmabeleid’ aan te scherpen.
In feite wijzigt de BOS daarmee eigenmachtig de grondslag van de zendmachtigingsaanvraag én de grondslag van haar programmering.
Sindsdien bepaalt de BOS haar eigen koers helemaal alleen. De BUN neemt achteraf kennis van haar voorkeur voor samenwerking met VPRO en HUMAN, lang nadat deze is gemaakt.
Binnen de Participatieraad en de BUN neemt de kritiek op met name de televisieprogrammering van de BOS -die steeds minder als boeddhistisch wordt herkend- vanaf dat moment alleen maar toe.
Brouwer-Korf
In 2009 oordeelt de visitatiecommissie Landelijke Publieke omroep (2004-2008) onder leiding van Annie Brouwer-Korf dat de BOS zich na 2004 heeft ingespannen de ‘maatschappelijke verankering’ bij haar achterban te verbeteren.
Kennelijk volgt Brouwer-Korf daarbij niet de interpretatie van haar voorganger Rinnooy Kan, maar de interpretatie van de BOS. De laatste komt er in feite op neer dat de maatschappelijke verankering van de BOS toeneemt naarmate zij haar doelgroep ruimer ziet.
Vervreemding
Immers: de formele relatie met de BUN bestaat sinds het passeren van de delegatie-overeenkomst in 2008 volgens de BOS alleen nog in naam, en de Participatieraad moet volgens BOS-directeur Mulder om die reden dringend worden gerevitaliseerd.
Verankering à la Rinnooy Kan (lees: een eigen inbreng van de boeddhistische achterban van zendmachtigingshouder BUN in het BOS-beleid en een formele verantwoording over dat beleid naar die achterban) houdt tussen 2004 en 2008 op te bestaan.
Vanaf 2010 wordt duidelijk dat de BOS inhoudelijke kritiek van Participatieraad en BUN-leden op de programmering als volstrekt vrijblijvend opvat. Hierdoor vervreemdt de BOS zich niet alleen van de BUN, maar ook van de boeddhistische gemeenschap die de BUN dient te vertegenwoordigen.
Eindspel
In 2011 en 2012 spraken het BUN-bestuur, de Commissie Integriteit Publieke Omroep, en de werkgroep Lotus Bloem zich openlijk uit over de BOS. Tot op heden heeft het CvdM daarmee gewacht.
De rol van deze spelers tijdens het eindspel is gelijk: zij beoordelen ieder voor zich of formeel gewaarborgd, onafhankelijk en kritisch toezicht van de boeddhistische achterban op het functioneren van de BOS (met inbegrip van het programmabeleid) mogelijk en wenselijk is.
Bestaansrecht
De BOS is een omroeporganisatie, geen religieus of levensbeschouwelijk genootschap. Om die reden kan de BOS zelf niet als zendmachtigingshouder fungeren.
Steekproeven naar de algemene belangstelling voor boeddhisme van de gemiddelde Nederlander kunnen de BOS geen nieuwe zendmachtiging bezorgen.
De BOS kan de BUN haar zendmachtiging niet afnemen. Wel kan de BUN haar delegatie aan de BOS intrekken en de uitvoering van de zendmachtiging aan een andere omroeporganisatie opdragen.
Kortom, zonder de BUN heeft de BOS geen bestaansrecht.
Deze maand wilde Anca Ansink, portefeuillehoudster BOS, niet in het BUN-bestuur treden. Zij trok het bestaansrecht van de BUN, ‘anders dan voor het beheren van een uitzendlicentie’, rechtstreeks in twijfel.
BUN-voorzitter André Kalden deelt haar twijfel en vindt dat de leden nog dit jaar moeten beslissen of de BUN in deze vorm kan blijven bestaan.
De vraag is of zij beseffen dat ‘het beheren aan een uitzendlicentie’ het bestaansrecht van de BUN niet aantoont maar vooronderstelt.
______________________________________________________________________________________
Dit is deel 4 uit een serie van vier artikelen ‘BOS bepaalt eigen koers alleen’ waarin wordt nagegaan hoe de BOS omgaat met pogingen door boeddhistische organisaties en instellingen om het boeddhistische karakter van de programmering te behouden.
• Deel 4: Het Eindspel
______________________________________________________________________________________
> Visitatiecommissie 2000-2004: Omzien naar de omroep (2005, pdf)
> Visitatiecommissie 2004-2008: De publieke omroep-het spel, de spelers, het doel (2009, pdf)
> ASCoR: Meer spiritualiteit in de media (oktober 2005, pdf)
> Hek: Resultaten Enquete Boeddhisme in Nederland (2010, pdf)
> CvdM: Verslag hoorzitting 20-10-2009 (pdf)
> Actueel: Gertjan Mulder (BOS) informeert BUN onjuist
> Actueel: Kalden wil discussie bestaansrecht BUN
> Actueel: Oud-voorzitter BUN voelde zich afgebrand
> Analyse: Omroep-dilemma voor boeddhisten
Geef een reactie