Georganiseerd boeddhisme (1): De Sangha’s
Nederland telt honderden sangha’s. Weinig bezoekers worden ook formeel lid van de boeddhistische gemeenschap. Ruim 17 procent van het georganiseerde boeddhisme werkt op commerciële grondslag.
Zeker 360 boeddhistische gemeenschappen (sangha’s) hebben zich genoeg georganiseerd om lokaal vindbaar te zijn voor nieuwkomers.
In meer dan 120 van de 415 Nederlandse gemeenten treft men boeddhistische sangha’s aan.
De helft van de lokale sangha’s behoort tot het zenboeddhisme.
Meer dan een derde van alle boeddhistische organisaties die zijn ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel werkt op commerciële grondslag.
Weinig mensen sluiten zich ook formeel aan bij één van de bestaande boeddhistische organisaties. Lang niet alle deelnemers aan de activiteiten kunnen als boeddhist worden beschouwd.
Dit zijn drie belangrijke uitkomsten van het onderzoek van • open boeddhisme • naar de organisatiegraad van het Nederlands boeddhisme.
Vijf stromingen
De redactie onderzocht 360 lokale sangha’s. Ze deelt deze in vijf boeddhistische stromingen in: algemeen, nichiren, theravada, tibetaans boeddhisme en zen.
Deze indeling is arbitrair, andere zijn mogelijk. Ze is echter voldoende gangbaar om inzichtelijk te maken hoe het georganiseerd boeddhisme in Nederland vaste vorm aanneemt.
Omdat geen van de andere boeddhistische stromingen de nicheren-traditie tot de hunne rekent is deze als aparte stroming vermeld.
Sangha
Het begrip ‘sangha‘ wordt in navolging van boeddhistische organisaties zoals de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) en de Stichting Leven in Aandacht losjes gebruikt.
Hier verwijst de term naar een groep of gemeenschap met een zekere continuïteit, die zich richt zich op het -al dan niet gezamenlijk- belijden, beoefenen en bestuderen van het boeddhisme, óf het faciliteren daarvan.
Grootte
Lokale sangha’s variëren sterk in grootte. Veel sangha’s bestaan uit niet meer dan vijf à vijftien personen die eenmaal per week samen mediteren.
Andere tellen tientallen of zelfs honderden leden. Zij wonen samen boeddhistisch onderricht en gebedsdiensten bij, of nemen deel aan dezelfde rituelen en retraites.
Zelf-organisatie
Alleen groepen en gemeenschappen die een voldoende mate van zelf-organisatie vertonen worden door • open boeddhisme • tot het georganiseerde boeddhisme gerekend.
Zij treden als lokale sangha naar buiten, veelal via het internet. Ze staan open voor nieuwkomers. Ze nemen rechtspersoonlijkheid aan, of schrijven zich in het Handelsregister in als onderneming.
Toevlucht
De sangha’s bestaan niet alleen uit personen die zichzelf of elkaar als boeddhist aanmerken.
Praktiserende boeddhisten hanteren daarvoor het zogeheten ‘toevlucht nemen’ als criterium.
Boeddhist is degene die toevlucht neemt tot de ‘drie juwelen’: boeddha, dharma (de boeddhistische leer) en sangha (de gemeenschap van boeddhisten).
Alle boeddhistische stromingen kennen een ritueel -in feite een boeddhistische geloofsbelijdenis– dat dit toevlucht nemen formeel bevestigt.
Zeer laag
Onderzoeker Paul Hek noemt in Resultaten enquête boeddhisme in Nederland (2010) het aantal mensen dat officieel bij een boeddhistische organisatie is aangesloten ‘zeer laag’ (0,4%).
Volgens Hek zijn in totaal 21.000 Nederlanders aangesloten bij een boeddhistische kerk of groepering.
Ont-institutionalisering
De BUN merkt in haar laatste zendmachtigingsaanvraag (2009) op dat ‘zeer veel’ onderzoek aantoont dat levensbeschouwing in Nederland ‘ont-institutionaliseert’ en individualiseert.
De ontkerkelijking zet door, maar de ‘ongeorganiseerde individuele zoektocht naar zingeving en spiritualiteit’ groeit.
Nederland is niet minder gelovig geworden, maar bekent zich niet meer exclusief tot één bepaald geloof, aldus de BUN.
Aantal boeddhisten
Het boeddhisme kan zich niet als enige religie aan deze secularisering onttrekken.
Aannemelijk is dat slechts een kleine minderheid van de deelnemers aan activiteiten van lokale sangha’s aan het toevlucht-criterium voldoet.
Verder kunnen mensen zich ook bij meer dan één lokale sangha aansluiten.
Uit het grote aantal lokale sangha’s kan daarom niet rechtstreeks worden afgeleid hoeveel boeddhisten ons land telt.
Maatschappelijke instellingen
Binnen het georganiseerde boeddhisme zijn nauwelijks of geen maatschappelijke instellingen te vinden.
Daarmee wordt een recente constatering van de Universiteit van Amsterdam bevestigd.
Wetenschappelijk onderzoekers Sipco Vellenga en Gerard Wiegers stellen in 2011 namelijk dat kleine religieuze minderheden zoals het boeddhisme ‘(bijna) geen eigen maatschappelijke organisaties kennen die hun belangen behartigen en standpunten uitdragen.’
Onderwijsraad
In 2010 schrijft ook de Onderwijsraad dat ze niet kan vaststellen dat er binnen het Nederlands boeddhisme sprake is van een brede maatschappelijke organisatie.
Voorzieningen voor specifieke doelgroepen of leeftijden ontbreken.
‘Zo zijn er geen speciale zorg- of bejaardenvoorzieningen of ‘grass roots’ studenten- of jongerenbewegingen die gebaseerd zijn op het boeddhisme.’
Meerdere sangha’s ontplooien wel specifiek op jongeren gerichte activiteiten. De organisatie Leven in Aandacht kent als enige zes specifiek op jongeren gerichte ‘Wake Up’-sangha’s.
Hospice
Ook bestaat er een hospice (‘De Liefde’) dat is gesticht vanuit een ‘boeddhistische levenshouding’.
De training van vrijwillige stervensbegeleiders is gebaseerd op ‘inzichten uit het boeddhisme en westerse psychologie’.
Omdat dit hospice zich niet specifiek op boeddhisten richt en zich ook niet als boeddhistisch presenteert is het niet aangemerkt als lokale sangha.
Mandalaschool
In 2010 onthoudt minister Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) het boeddhisme de erkenning als richting in basisonderwijs, onder meer vanwege het gebrek aan maatschappelijke organisatie.
De initiatiefnemers van de Amsterdamse Mandalaschool leggen zich vooralsnog bij dit oordeel neer.
Over de bezwaren van de Onderwijsraad zegt Fia Huizinga in het Boeddhistisch Dagblad: ‘De meeste zijn waarschijnlijk wel te pareren, maar één punt niet, namelijk dat het boeddhisme nog niet zichtbaar genoeg is in de samenleving.’
Onzichtbaarheid
Voor die onzichtbaarheid zijn meerdere redenen aan te voeren.
Eén daarvan is dat een belangrijk deel van het georganiseerd boeddhisme zich in dat deel van de samenleving vertoont waar men het mogelijk niet verwacht: in het bedrijfsleven.
Stroming
De redactie heeft het georganiseerd boeddhisme gerangschikt naar stroming, en stelt vast dat de helft van de 360 lokale sangha’s tot het zenboeddhisme behoort.
Daarmee is de stroming zen even groot als alle andere stromingen samen: algemeen (8 procent), nichiren (2 procent), theravada (17 procent) en tibetaans boeddhisme (23 procent).
Handelsregister
Van de 360 lokale sangha’s is 51 procent (184) ingeschreven in het Handelsregister. In Nederland gevestigde ondernemingen en rechtspersonen zijn daartoe verplicht.
Vrijwel iedere rechtsvorm komt voor: vereniging, stichting, kerkgenootschap, eenmanszaak, vennootschap onder firma, maatschap en besloten vennootschap.
Bedrijfsleven
Van alle boeddhistische stromingen telt zen de meeste ondernemingen. Meer dan 23 procent (42) van de zen-sangha’s heeft een rechtsvorm met winstoogmerk.
Van de 60 theravada-sangha’s werkt ook 23 procent (14) op commerciële basis.
De stromingen algemeen (13 procent, 4) en tibetaans boeddhisme (2 procent, 2) blijven daarbij ver achter.
Bij elkaar behoort ruim 17 procent (62) van alle lokale boeddhistische sangha’s tot het bedrijfsleven.
Stichting en vereniging
De meeste (96) in het Handelsregister ingeschreven sangha’s met rechtspersoonlijkheid kiezen de rechtsvorm stichting: dit komt neer op ruim een kwart van het georganiseerde boeddhisme.
Van de zeven nichiren sangha’s staat er slechts één -een stichting- ingeschreven in het handelsregister.
Verenigingen komen weinig voor. Slechts twee procent van alle sangha’s kiest voor deze rechtsvorm.
Kerkgenootschap
Onder tibetaans boeddhistische sangha’s is daarnaast het kerkgenootschap populair: bijna 18 procent (15) van de ingeschreven sangha’s kiest voor deze rechtsvorm.
Bij de andere stromingen is het aandeel kerkgenootschappen marginaal: algemeen drie procent, zen een procent. Nichiren en theravada kennen deze rechtsvorm niet.
Regionale spreiding
De regionale spreiding van het georganiseerd boeddhisme over Nederland is ongelijk.
Bijna 75 procent van alle lokale sangha’s bevindt zich in de vijf centraal gelegen provincies: Noord-Holland (77), Zuid-Holland (57), Gelderland (52), Utrecht (41) en Noord-Brabant (40).
Van alle boeddhistische ondernemingen heeft ook bijna 75 procent zich in deze vijf provincies gevestigd.
Mogelijk speelt de nabijheid tot de vier grote steden daarin een rol. Ruim 26 procent van de lokale sangha’s is in de Randstad gevestigd, waarvan 12,5 procent (45) in Amsterdam.
______________________________________________________________________________________
Dit is deel 2 uit een serie van vijf artikelen ‘Georganiseerd boeddhisme’, waarin wordt geanalyseerd hoe lokale boeddhistische sangha’s in Nederland vaste vorm aannemen.
Deel 1: De Sangha’s
Deel 2: Het Verdienmodel
Deel 3: De Leraren
Deel 4: Het Contactorgaan
Deel 5: De Beeldvorming
______________________________________________________________________________________
Lees ook
> Actueel: Georganiseerd boeddhisme in kaart gebracht
> Factcheck: Telt Nederland 170.000 boeddhisten?
> Hek: Resultaten enquete boeddhisme in Nederland (2010, pdf)
> Onderwijsraad – Boeddhisme als richting (2010, pdf)
> Vellenga & Wiegers – Religie, binding en polarisatie (2011, pdf
Kijk ook
> Data: Overzicht 1 – Lokale boeddhistische sangha’s 1.4
> Data: Overzicht 2 – Boeddhistische leraren binnen lokale sangha’s 1.2
> Data: Diagram 1 – Georganiseerd boeddhisme naar stroming
> Data: Diagram 2 – Lokale sangha’s ingeschreven in het handelsregister
> Data: Diagram 3 – Lokale sangha’s naar winstoogmerk
> Data: Diagram 4-9 – Rechtsvormen per boeddhistische stroming
> Data: Diagram 10-11 – Regionale spreiding lokale sangha’s
> Data: Diagram 12 – Lokale sangha’s met ANBI-status naar stroming
Geef een reactie