Vernieuwend onderzoek boeddhisme gewenst
Over boeddhisten in Nederland is zo weinig betrouwbare informatie voorhanden dat daarop geen beleid kan worden gebaseerd. Nieuw, grensverleggend wetenschappelijk onderzoek is wenselijk én mogelijk. Hier ontstane vormen van boeddhisme kunnen daarbij het best als Nederlandse culturele verschijnselen worden benaderd.
Dit schrijft Henk Blezer, docent boeddhistische studies aan de Universiteit Leiden, in zijn essay Buddhism in the Netherlands.
Het artikel verscheen in de bundel 2600 Years of Sambuddhatva: Global Journey of Awakening (2012), uitgegeven door het Sri Lankaanse ministerie van Buddhasasana and Religious Affairs.
Met de bundel zet de regering van Sri Lanka de viering van de 2600ste gedenkdag van de verlichting van de Boeddha in mei 2011 luister bij.
Boeddhisme wereldwijd
Het boek telt 38 essays. Daarin schetst een groot gezelschap van deskundigen de verspreidingsgeschiedenis, actuele situatie en toekomstverwachting van het boeddhisme wereldwijd.
Behalve het Aziatische boeddhisme komt in de bundel ook het boeddhisme in Europa, Rusland, Afrika, Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten en Canada aan bod.
Wetenschappelijk onderzoek
Anders dan in andere landen is de receptie van het boeddhisme in Nederland tot op heden nauwelijks door wetenschappers onderzocht, constateert Blezer.
Omdat betrouwbare, objectieve onderzoeksgegevens ontbreken, staat over hedendaagse Nederlands boeddhisten vrijwel niets met zekerheid vast.
De weinige demografische en statistische informatie die wel voorhanden is, is of gedateerd, of afkomstig van boeddhistische organisaties die daarbij institutioneel belang hebben, maakt Blezer duidelijk.
Onafhankelijke instanties
De statistieken van onafhankelijke instanties zoals het Centraal Plan Bureau, het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid maken boeddhisten over het algemeen niet zichtbaar.
Volgens deze instellingen ‘is het aantal boeddhisten niet significant genoeg om te kunnen worden meegerekend’, aldus Blezer.
Schattingen
Bij gebrek aan actueel, betrouwbaar demografisch en sociologisch onderzoek lopen de schattingen van het aantal boeddhisten, bijvoorbeeld, ver uiteen: van (tien)duizenden tot 1,75 miljoen en meer.
Met zulke ruwe schattingen kan geen specifiek op boeddhisten gericht overheidsbeleid worden onderbouwd, oordeelt Blezer.
Aziatische komaf
Hij wijst erop dat over Nederlands boeddhisten van Aziatische komaf nóg minder bekend is dan over bekeerlingen.
Naar hen wordt niet alleen te weinig onderzoek verricht, meent Blezer, zij zijn ook ondervertegenwoordigd.
Boeddhisten van Aziatische origine hebben daardoor geen inbreng in de institutionalisering – in feite verzuiling – die een deel van de Nederlands boeddhisten momenteel nastreeft, zegt hij.
‘Veel van deze ontwikkelingen dienen vooral de eigen belangen en agenda’s van zogeheten Nieuwe Nederlands Boeddhisten.’
Nieuwe Nederlands Boeddhisten
Met Nieuwe Nederlands Boeddhisten doelt Blezer op Nederlandse boeddhisten die in sociologische zin tot de New Age beweging als religieuze tegencultuur gerekend kunnen worden.
Blezer volgt de Nederlandse hoogleraar Geschiedenis van de hermetische filosofie en verwante stromingen, Wouter Hanegraaff (Universiteit van Amsterdam), die deze tegencultuur omschrijft als een populair-Westerse cultuurkritiek die zich manifesteert als seculier esoterisme.
Door hun boeddhisme op deze manier te ‘herkaderen’, voorspelt Blezer, wordt bijvoorbeeld inzichtelijk waaraan Nieuwe Nederlands Boeddhisten hun eigen sociaal-kritische, politieke en ecologische agenda ontlenen.
Kwalitatief onderzoek
Blezer onderstreept het belang van kwalitatief onderzoek naar de culturele dynamiek van de receptie van het boeddhisme in Nederland.
Volgens hem verdient vooral de plotse, massale belangstelling voor boeddhisme die de laatste decennia onder invloed van commercie en populaire cultuur is ontstaan, speciale aandacht.
Hij meent bovendien dat de populatie van Nieuwe Nederlands Boeddhisten wetenschappers een unieke gelegenheid biedt grensverleggend onderzoek te verrichten.
Migratie
Gericht onderzoek naar de receptie van boeddhisme kan volgens Blezer aantonen dat traditionele wetenschappelijke vooronderstellingen en modellen voor juist deze groep boeddhisten tekortschieten, en daarom moeten worden opgegeven.
‘Deskundigen die de vorm die het boeddhisme door de tijd heen plaatselijk aanneemt onderzoeken nemen doorgaans aan dat het boeddhisme als een ent of transplantaat migreert en zich aanpast aan verschillende culturen’, aldus Blezer.
Nieuwe Nederlands Boeddhisten verschillen volgens hem in zoveel opzichten van traditionele Aziatische boeddhisten dat die aanname niet opgaat: oppervlakkige overeenkomsten kunnen niet verhullen dat hun boeddhisme nog het meeste verwant is met de Nederlandse cultuur waarin zij is ontstaan.
Nieuwe soort
Met andere woorden, het Nieuwe Nederlands Boeddhisme moet niet worden gezien als een ‘inheems’ boeddhisme dat zich aanpast aan een ‘uitheemse’ omgeving, maar als een (op)nieuw ontstane vorm van boeddhisme.
Dergelijk boeddhisme, dat vooral door bekeerlingen van Nederlandse origine wordt aangehangen en uitgedragen, kan volgens Blezer het best als een Nederlands cultureel verschijnsel worden beschouwd.
Laat-moderne patronen
Dit stelt onderzoekers in staat na te gaan in hoeverre deze vorm van boeddhisme onder invloed van laat-moderne, Nederlandse culturele en religieuze patronen is (her)ontstaan.
Daarbij moeten zij zich niet laten afleiden door het feit dat Nederlandse boeddhisten ‘etnisch-boeddhistische’ cultuuruitingen vaak ostentatief nabootsen.
De schijn van het tegendeel ten spijt, het Nieuwe Nederlands boeddhisme omvat nieuwe religieuze verschijnselen met een modern of post-modern karakter.
Andere eisen
Het wetenschappelijk onderzoek naar het boeddhisme van Aziatische immigranten en hun nazaten stelt theoretisch en methodologisch heel andere eisen, meent Blezer.
De schaarste aan betrouwbare gegevens over deze populatie is bovendien nog groter. Hij beveelt dan ook aan deze groep afzonderlijk te onderzoeken.
____
Tip: Het essay Buddhism in the Netherlands: A Brief Resume and a Call for Further Research (19 pagina’s) is verkrijgbaar via auteur Henk Blezer, tevens moderator van het Leiden University Buddhist Studies Network. Deze link brengt u naar de site van dit netwerk. U vindt er een korte beschrijving van de inhoud, en contactgegevens van de auteur.
____
Lees ook
> Analyse – De macht van het discours
> Janssen – Buddhism in the Netherlands-History and Present Status (1995, pdf)
> Den Boer – Tulpenboeddhisme (18-11-2007, pdf)
> Perera – Buddhists decry drift towards multi-faith state in Sri Lanka (14-2-2011)
> Ranatunga – Sambuddhatva Jayanti sees a reawakening of Buddhism (29-4-2012)
> Boeddha blog – Documentaire ‘Boeddhisme in Nederland’ stelt teleur (29-12-2012)
> Henk Blezer (Universiteit Leiden)
> Wouter Hanegraaff (Universiteit van Amsterdam)
Kijk ook
> BOS – Geschiedenis van het boeddhisme in Nederland (3 delen)
2 Responses to “Vernieuwend onderzoek boeddhisme gewenst”
Gaan we af op de feiten (die moeilijk te verkrijgen en te verifiëren zijn), dan is een onderzoek naar het boeddhisme in Nederland vrijwel onmogelijk.
Mogen we iedereen met een Xenos boeddha-beeldje boeddhist noemen?
Mogen we de zogeheten ‘seculiere’ boeddhisten -zij die niet in reïncarnatie-wedergeboorte, karma, nirvana en boeddhaschap (bevrijding uit samsara en volledige verlichting) geloven- boeddhist noemen?
Mogen we degenen die geen toevlucht tot de Drie Juwelen hebben genomen boeddhist noemen?
Mogen we mensen die liefdevol en ethisch deugdzaam leven -zonder toevlucht en zonder op de leer van Boeddha te vertrouwen- boeddhist noemen?
Kan op al deze vragen ja gezegd kan worden, dan zijn er wellicht wel wat boeddhisten in Nederland.
Zo niet… tja…
Wat denken we te winnen met zo’n onderzoek? Hebben de ‘boeddhisten’ dat nodig?
Hebben we een overkoepelende organisatie nodig die ‘het boeddhisme’ (dat niet bestaat: er zijn zoveel vormen) vertegenwoordigt?
Interessante waarneming die blijkbaar een behoefte aangeeft om iets duidelijk in beeld te krijgen. Wenselijk vanwege mogelijk beleid, inzicht en begrip van het boeddhisme en/of de boeddhisten in Nederland.
Aandachtig exploreren en hieruit inzichten verkrijgen past volgens mij goed in het boeddhistisch gedachtegoed mits het in lijn staat met de boeddhistische leer waaraan we elk afzonderlijk zo onze eigen betekenis en invulling geven.
Niet verwonderlijk voor een land met een diversiteit aan geloof en levensovertuigingen dat de piramide van Maslow heeft aangevuld met een nieuwe laag die zingeving of spiritualiteit omhelst.
De enigszins verdekte opstelling van boeddhisten begrijp ik vanuit de nederige en niet verkondigende norm, het lijkt in mijn optiek niet alleen een privé-aangelegenheid maar ook een levensovertuiging in ontwikkeling.
Het zou een meerwaarde kunnen hebben als we deze ontwikkeling zouden mogen en kunnen delen met andere religieuze groepen en gelovigen.
Een wetenschappelijk onderzoek dat bijdraagt aan een harmonieuze intergratie van het boeddhisme in de Nederlandse maatschappij draag ik een warm hart en mijn volste aandacht toe.