Vraag 25: Hoe kan het boeddhisme helpen om van een verslaving af te komen?
Op 4 augustus stond met 40 procent van de stemmen één vraag op de eerste plaats van de cybermonnik-poll. Heeft u zelf een vraag aan de cybermonnik? Stel hem dan hier.

De vraag was: Hoe kan het boeddhisme helpen om van een verslaving af te komen?

Het antwoord van de cybermonnik van deze maand, Kaye Miner:

We hebben allemaal een verslaving van een of andere soort. Geld, winkelen, roem, eten, seks, alcohol, drugs, macht, religie, enzovoort. Waarom? Omdat we plezier willen ervaren, en ons leven hier op in willen stellen. Blijkbaar hebben we iets nodig om ons leven zinvol en/of draaglijk te maken. Misschien vinden we onze gangbare waarneming van onszelf, anderen en de wereld om ons heen een beetje pijnlijk, of saai, of onvoldoende. Het lijkt alsof we spanning of verdoving nodig hebben om ons leven betekenis te geven. Waar komt dit vandaan? Van een patroon van begeerte en afkeer, voortkomend uit onwetendheid. Wat zijn de meest verstorende emoties die problemen veroorzaken, en die volgens het boeddhisme losgelaten moeten worden om vrede te ervaren? Die zijn bij iedereen dezelfde. Dat is de verslaving die wij allemaal hebben.

Het boeddhisme kan op verschillende manieren helpen om van verslavingen af te komen. Boeddha heeft ons bestaan heel nauwkeurig beschreven. Hij zegt dat we lijden of ontevredenheid goed moeten identificeren. En dat dit lijden oorzaken heeft die we moeten opgeven om de opheffing van het lijden te ervaren. En dat er methoden zijn die dit mogelijk maakt. We vinden dit als basisprincipe terug in alle behandelingen van een verslaving, ook in westerse, psychologische benaderingen.  
Een kernbegrip in het boeddhisme is om geen schade toe te brengen aan zichzelf of anderen, en verslaving is een duidelijk geval van schade aan jezelf toebrengen. Het boeddhisme moedigt ons aan om zelfrespect en eigen verantwoordelijkheid, liefde, mededogen en gelijkmoedigheid te ontwikkelen. Hierdoor krijgen we onszelf beter onder controle waarbij we ook verslaving kunnen vermijden of overwinnen.

Hoe helpt het boeddhisme precies?

Enige bekendheid met het begrip vergankelijkheid helpt ons begrijpen dat ook de bijverschijnselen die vaak naast een verslaving aanwezig zijn, zoals een gevoel van uitzichtloosheid of schuld, vergankelijk zijn en uiteindelijk zullen verdwijnen. Dat verlicht de steeds terugkerende cycli van schuld en schaamte. En als we nadenken over de dood als voorbeeld van de grote vergankelijkheid van het leven is het mogelijk om een sterke wens op te wekken om van die verslaving af te komen. Juist ook omdat sommige verslavingen tot de dood kunnen leiden.

Bekendheid met de wet van oorzaak en gevolg helpt te begrijpen dat de ervaring van verslaafd zijn een gevolg is ergens van. Wij kunnen dan die ervaring een andere draai geven door die te gebruiken om de oorzaak ervan te zuiveren in plaats van die slechts als een vreselijke verspilling van ons leven of een zinloos obstakel te beschouwen.
Het boeddhisme biedt methoden aan om met de onrust en vervelende kenmerken van verslaving om te gaan, om de rusteloze geest te temmen door middel van aandacht en inzichtsmeditatie.
Wanneer we onze verstorende emoties leren kennen, kunnen we tegengif gebruiken om hen te verminderen en uiteindelijk te verwijderen.

Iemand die probeert van zijn verslaving af te komen kan veel moed en zelfvertrouwen krijgen door andere verslaafden te helpen. Inzicht in het proces, en in hoe boeddhistische principes helpen, geeft ook steun wanneer je anderen probeert te helpen en het doelwit van hun ontevredenheid bent geworden. Iemand die zich in een neerwaartse spiraal bevindt, maakt vaak iemand anders tot doelwit van zijn ontevredenheid, en die persoon krijgt dan de volle lading. Verslaafden zijn vaak onaangepast en moeten bijna alles helemaal opnieuw leren. Met mededogen en kalmte, en gebruik van de zes perfecties (vrijgevigheid, morele zelfdiscipline, geduld, enthousiaste volharding, concentratie en wijsheid) is het mogelijk om de moed te vinden om de situatie helder in te zien, en het niet persoonlijk te nemen.  Daarna, met wijsheid, humor, mededogen, volharding en vriendelijkheid is het mogelijk iemand te helpen opnieuw te leren hoe goed te functioneren.

Boeddhisten en verslaafden hebben overeenkomsten, maar natuurlijk ook verschillen. De verslaafde en de boeddhist hebben de waarden van de ‘gewone’ mens verworpen. In het geval van de boeddhist, zijn een geloof in de permanente natuur van de realiteit en het idee dat plezier het allerbelangrijkste is, verworpen. Een boeddhist wil graag begeerte en afkeer uit zijn geest verwijderen. Hij/zij ziet in dat deze producten van een verkeerde zienswijze zijn, die het ‘zelf’ en alle verschijnselen als substantiële, zelfstandige inherente entiteiten beschouwt. De verslaafde heeft ook een bepaalde zelfloosheid ervaren, maar realiseert zich niet dat begeerte en afkeer de oorzaak van zijn lijden is. Dit is een van de redenen dat steeds meer therapeuten boeddhistische principes gebruiken om mensen te helpen van hun verslaving af te komen.